همه چیز درباره رادیولوژی

رادیولوژی چیست و چه کاربردی دارد؟

رادیولوژی یا علم تصویربرداری، شاخه ای از پزشکی است که با انرژی تابشی در تشخیص و درمان بیماری ها سر و کار دارد.
رادیولوژی که همچنین به عنوان تصویربرداری تشخیصی نیز شناخته می شود، ابزاریست که پزشکان می توانند توسط آن، آنچه را که در بدن اتفاق می افتد دیده و درک کنند.
قبل از ظهور رادیولوژی، فقط با مرگ بیمار، پزشکان می توانستند ارگان های داخلی را مورد بررسی قرار داد. پزشکان می توانستند خارج از بدن را معاینه کنند، به اندام ها و بافت های داخلی گوش دهند و به خروجی های مختلف بدن نگاه کنند، اما ساختارهای داخلی بیشتر پنهان بودند.
در رادیولوژی از اشعه استفاده شده و از تصاویر استفاده نمی شود. این نوع تصویر برداری مستقیما از اشعه یونی استفاده می کند.
به طور کلی می توان گفت رادیولوژی یک تخصص در پزشکی است که به تولید تصاویر داخلی بدن از طریق عوامل مختلف فیزیکی، میدان مغناطیسی و غیره می پردازد و از این تصاویر برای تشخیص و در حد کمتری برای پیش آگاهی و درمان بیماری ها استفاده می کند.

هدف از رادیولوژی تشخیص مشکلات داخلی، جلوگیری از ایجاد صدمه و درد است، قبل از اینکه این بیماری خیلی جدی شود. زیرا پزشکان را قادر می سازد تا بیماری ها را سریع تر و دقیق تر تشخیص دهند.
این شاخه از پزشکی تخصصی از تجهیزات و طیف وسیعی از تکنیک ها برای گرفتن تصاویر از داخل بدن استفاده می کنند.
پزشک متخصص در زمینه رادیولوژی، رادیولوژیست نامیده می شود. رادیولوژیست ها برای کمک به تشخیص و معالجه شرایط مختلف یا آسیب دیدگی ها را در تصاویری مانند تصاویر گرفته شده با اشعه ایکس تجزیه و تحلیل می کنند.
رادیولوژی پزشکی بر حسب این که از چه عاملی در آن استفاده می شود به دو رشته تخصصی بزرگ تقسیم می شود: یکی پزشکی هسته ای که اساس کار آنها روی مواد رادیواکتیو است و دیگری رادیولوژی که مبنای آن اشعه ایکس و ویژگیهای گوناگون آن است.

رادیولوژی از کجا آغاز شد؟
کشف اشعه ایکس توسط , ویلهلم کنراد رونتگن، همزمان با آغاز Musculoskeletal Radiology بود. به طوریکه اولین رادیوگرافی از انسان، از دست خانم Bertha، همسر رونتگن، در 22 دسامبر 1895 بعمل آمد. رونتگن در اولین روز سال 1896 گزارشی از تحقیقات اولیه خود و اولین تصویر X-Ray به دانشگاه های اروپا فرستاد که باعث شور و هیجان خاصی شد. در 13 ژانویه در یک نمایش اختصاصی و غیر رسمی، دستاورد خود را به نمایش گذاشت.
بعد از اصرارهای زیاد از طرف دانشگاه ها، رونتگن در 23 ژانویه 1896 در سالن سخنرانی انستیتو فیزیک Wurzburg در همان ساختمانی که در 18 نوامبر 1895 اشعه ایکس را کشف کرده بود در مورد کشف خود سخنرانی کرده و از دست پروفسور آناتومی آقای von Kolliken، رادیوگرافی کرد که باعث شد پرفسور رونتگن را مورد تمجید و ستایش قرار بدهد و پیشنهاد کرد که پدیده جدید را اشعه رونتگن بنامند.
بنابراین توسط تصویربرداری از دست با استفاده از اشعه ایکس، رشته تخصصی پزشکی رادیولوژی و زیر رشته تخصصی Musculoskeletal Radiology همزمان به وجود آمدند.

اساس کار رادیولوژی

شکل کلی دستگاه های رادیولوژی بسته به اینکه به چه منظوری (تشخیصی یا درمانی) ساخته شده باشند، فرق می کند. ولی به طور کلی در یک دستگاه رادیولوژی عمومی لامپ تولید کننده اشعه ایکس با بازویی به پایه ای که می تواند در مسیرهای مختلف حرکت کند وصل شده تا بتوان اشعه ایکس را به طور دلخواه در جهات متفاوت متمرکز نمود. در این دستگاهها گذشته از امکاناتی که برای پرتو درمانی و یا تابش پرتوها برای عکسبرداری ها فراهم شده است، گاهی وسایلی نیز برای رؤیت همزمان تصویر قسمتی از بدن که مورد تابش اشعه قرار گرفته، استفاده می شود.
در رادیوگرافی با تنظیم شرایط الکتریکی تابش پرتو رنتگن و قرار دادن فیلمی در مسیر خروج پرتوها و در عین حال بکار بستن وسایل فرعی برای جمع و جور نمودن تابش می توان از حالات سلامت و یا مرضی قسمتی از بدن مدرک مطمئنی برای مطالعه در دست داشت. منظور از عکس یا رادیوگرافی ساده، عکسی است که بدون کاربرد یک ماده خارجی به بدن گرفته می شود. در این روش، تفکیک حدود اعضاء از یکدیگر مشکل خواهد بود. در رادیوگرافی با مواد کنتراست، با وارد نمودن مواد خارجی به بدن که نسبت به بافت های نرم تراکم متفاوتی داشته باشند، رنگ یکنواخت آن قسمت را بهم زده و تمایز رنگها حاصل می شود.

با توجه به اینکه رادیولوژی با اهداف و منظور های متفاوتی انجام می شود شکل کلی دستگاه نیز بر اساس کارآیی آن متفاوت می باشد اما در حالت کلی در تمام آنها کامپیوتر وجود دارد که اشعه ایکس را تولید می کند و توسط پایه ای که به آن متصل است در جهت های مختلف حرکت می کند.همچنین وسایلی در کنار آنها استفاده می شود که می توان توسط آن ها آن قسمت از بدن را که مورد تابش اشعه ایکس قرار می گیرد مشاهده نمود.

کاربرد رادیولوژی
.معمولا اولین ارزیابی از بیمار، رادیولوژی است. رادیولوژی می تواند اختلالات مختلفی را تشخیص دهد که شامل موارد زیر می باشند:
- آسیب شناسی هایی که باعث کمردرد می شوند به جز امکان تشخیص آسیب شناسی مکانیکی ستون فقرات
- تغییرات در شکل ستون فقرات که در آن رادیولوژی می تواند به طور دقیق تعداد درجه انحنا را مشخص کند.
- لغزش مهره کمر یا ستون فقرات مانند اسپیدیلولیستزیس و آرتروز
- عکس از ریه که در واقع شناسنامه سلامت فرد است.
- عکس های رنگی با کنتراست از مری، معده، کلیه و…
- بررسی های ساده و سریع از شکم، مری، معده، روده، کلیه ها، لوزه سوم، سنگ های کلیه و…
- تشخیص شکستگی ها که از بهترین روشهای تشخیصی است.
- عکس های رنگی با کنتراست

نکته قابل توجه این است که رادیولوژی معمولی اجازه تشخیص شکاف ها، برآمدگی ها یا دیسک های فتق و فیبروز بعد از عمل را نمی دهد.

انواع رادیولوژی
این شاخه از پزشکی را می توان به چهار بخش گسترده تقسیم نمود که شامل رادیولوژی تشخیصی، رادیولوژی مداخله، انکولوژی رادیولوژی و فیزیک پزشکی می باشد.

1. رادیولوژی تشخیصی
رادیولوژی تشخیصی شامل رادیولوژی عمومی مغز و اعصاب، اسکلتی عضلانی، قفسه سینه، شکمی، کودکان و پستان می باشد و در مورد مشکلاتی که درون ساختار بدن برای فرد اتفاق افتاده است به پزشک اطلاعاتی داده و در تشخیص بیماری کمک می کند.
رادیولوژی تشخیصی خود شامل شاخه های مختلفی مانند سی تی اسکن، ام آر آی، MRA، فلوروسکوپی، ماموگرافی و سونوگرافی و همچنین پزشکی هسته ای می باشد.

2. رادیولوژی مداخله ای
رادیولوژی مداخله ای نوعی روش است که پزشکان از تصویربرداری پزشکی برای ارائه درمانی به افراد دارای شرایط غیر سرطانی استفاده می کنند.
به عنوان مثال، رادیولوژیست مداخله ای می تواند از تصویربرداری پزشکی برای پشتیبانی از یک عمل جراحی استفاده کند.
به طوری که برای هدایت عمل از روش هایی استفاده می کنند که معمولاً با سوزن یا لوله های باریک به نام کاتر انجام می شود.
برخی از این روش ها برای فرایندهای کاملاً تشخیصی به عنوان مثال آنژیوگرافی انجام می شود. در حالی که برخی دیگر به عنوان بخشی از درمان های خاص مثال آنژیوپلاستی صورت می گیرد.
تصاویر راهنما به رادیولوژیست این امکان را می دهند تا ابزارها را از طریق بدن به سمت مناطقی که مورد معالجه قرار می گیرند، هدایت کنند.
این روش با به حداقل رساندن آسیب جسمی بیمار، میزان بهبودی را افزایش و زمان مدت بستری بعد از عمل را کاهش می دهد.
هدف از پاتولوژی مداخله تشخیص و یا درمان پاتولوژی ها با تکنیک حداقل تهاجمی می باشد.
این روش با استفاده از تکنیک های مختلف تصویربرداری به عنوان مثال اشعه ایکس، سونوگرافی، رزونانس مغناطیسی، سی تی اسکن می تواند با هدایت ابزارهای کوچک مانند سوند و موارد مشابه از طریق رگ های خونی طیف گسترده ای از بیماری ها را درمان کند.
از آنجا که فقط برش های کوچک پوستی ایجاد می شود، خطرات آن کم بوده و زمان بهبودی معمولاً در مقایسه با سایر روش ها بسیار اندک است.

از دیگر موارد استفاده از رادیولوژی مداخله ای می توان موارد زیر را نام برد:

- نمونه برداری یا بیوپسی از پستان که تحت گاید سونوگرافی و یا استریوتاکسی انجام می شود.
- قراردادن کاتر وریدی
- آمبولیزاسیون کردن برای درمان سرطان ها
- کنترل کردن خونریزی توسط آمبولیزاسیون
- نمونه برداری از اندام هایی مانند ریه و تیروئید
- درمان سرطان ها
- مداوای کمردرد
- درمان مشکلاتی که مربوط به کبد و کلیه می باشد.

3. انکولوژی رادیولوژی
یک متخصص انکولوژیست از پرتونگاری برای معالجه سرطان استفاده می کند. این روش درمانی شامل استفاده از پرتودرمانی با انرژی بالا برای آسیب رساندن به سلول های سرطانی است که از گسترش بیشتر آنها جلوگیری می کند.
این روش همچنین می تواند به کاهش علائم کمک کند یا در برخی موارد، بیماری را به طور کامل درمان کند.

4. فیزیک پزشکی
فیزیک دانان پزشکی از درک خود در مورد فیزیک برای کمک به تشخیص پزشکی استفاده می کنند.
به عنوان مثال، آنها می توانند در مورد جنبه های فنی تصویربرداری پزشکی مشاوره دهند تا از امنیت بیماران و اثر بخشی نتایج اطمینان حاصل شود.
برخی از فیزیکدانان پزشکی نیز محقق هستند و در توسعه فناوری جدید پزشکی نقش دارند.
فیزیکدانان پزشکی دستگاه های بسیاری را توسعه داده اند که امروزه پزشکان معمولاً از آنها استفاده می کنند، مانند تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی ( MRI).

خطرات رادیولوژی و نکات ایمنی:
امواج پونیزه شده قدرت نفوذ و تخریب بالایی دارند که تابش مداوم و مکرر آن منجر به تخریب بافتهای سلولی می گردد. بنابراین عایق بندی کامل محل و استفاده از محافظ های سربی برای افراد الزامی است. همچنین با پیشرفت تکنولوژی، رادیولوژی نیز دچار تحولاتی شد که از آن جمله ظهور رادیولوژی دیجیتال را باید نام برد.
در رادیولوژی دیجیتال مقدار دوز دریافتی اشعه و تکرار آن پایین بوده و تصاویر کیفیت بالاتری دارند بنابراین بیماران مدت زمان کمتری در معرض اشعه قرار می گیرند. همچنین تصاویر گرفته شده در رادیولوژی دیجیتال، قابلیت آرشیو داشته که از تکرار عکسبرداری جلوگیری می کند