تاریخچه چاپ

اختراع چاپ به قرن ها پیش از گوتنبرگ، که نامش به عنوان مخترع چاپ در تاریخ به ثبت رسیده برمی گردد. آشوریان هزاران سال پیش از میلاد بر روی خشت هایی از گل رس مهر می زدند. استعمال حروف قابل انتقال نیز بین سال ها ی 1051 و 1058 در چین آغاز شد. مخترع آن فردی به نام پی شنگ بود و حروف نیز از جنس گل رس بود.

حروف دستی و حروف قلعی که پس از آنها به کارآمد، هیچ یک رواجی نیافت، بر عکس حروف چوبی متداول شد. در سال 1440، گوتنبرگ بدون اطلاع از کار چینی ها، حروف قابل انتقال را اختراع و برای هر کدام از حروف الفبا از یک حرف جدا استفاده کرد. حروف متحرک را چینی ها اختراع کردند، ولی گوتنبرگ که زرگر بود، آلیاژی برای ریخته گری حروف از سرب و آنتی موآن ساخت و نسبت هر یک از این دو فلز را طوری انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند.

وی برای مرکب چاپ هم فرمول مناسبی یافت و با رفع موانع و حل مشکلات چاپ را میسر کرد. 20 سال بعد از تلاش های گوتنبرگ در امر چاپ، این صنعت با استفاده از سطح های برجسته در ونیز، فلورانس، پاریس و لیون بسیار کم رواج پیدا کرد. ولی دستگاه چاپ گوتنبرگ، به دلیل هزینه ها ی بسیار بالا، برای ثروتمندان قابل دسترسی بود و برای همین تا مدت ها استقبال چندانی از دستگاه چاپ او نشد.

300 سال بعد از اختراع دستگاه چاپ، یک نمایشنامه نویس آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدر، درسال 1796 میلادی چاپ سنگی یا لیتو گرافی را اختراع کرد. در این روش چاپی هر سنگی که متن یا تصویر روی آن حک می شد، برای چاپ تیراژ 750 تا عملکرد مطلوب داشت و بعداز آن نقش بروی سطح چاپی چاپ نمی شد. در ایران برای نخستین بار چاپ سنگی را میرزا صالح شیرازی در تبریز به راه انداخت.

میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا فرستاده شد، در سال 1250 قمری در بازگشت به ایران یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد. چاپخانه سنگی اول در تهران و بعد در اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران راه اندازی شد و بیش از 50 سال تنها روش چاپ در ایران بود و تا اواخر دوره قاجاریه، آنچه در ایران به چاپ می رسید، از چاپ سنگی استفاده می شد.

هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی نیز راه اندازی شده بود، اما به دلیل هزینه و زحمت زیاد، بعد از آمدن چاپ سنگی، کنار گذاشته شد و سال ها بعد در اواخر دوره قاجاریه مجددا حروف سربی مورد استفاده قرار گرفت. طریقه چاپ سربی روش ساده ای بود: کاغذ روی صفحه ای متشکل از حروف برجسته سربی و آغشته به مرکب فشرده می شد و بر اثر فشار، حروف بر صفحه کاغذ نقش می بست.

در روزنامه حروف چینیی نخست به صورت دستی انجام می شد، اما بعدها این کار با دستگاه هایی مثل «لاینو تایپ»، صورت پذیرفت. دستگاه حروفچینی خودکاری لاینوتایپ در سال 1886 میلادی ساخته شد و سرعت چاپ افزایش یافت. پیشرفت فناوری کم کم باعث شد دستگاه حروفچینی سربی از رده خارج و جایش را به دستگاه الکترونیکی دهد.