الیاف کتان یا بزرک

کتان که برای پوشاک و منسوجات داخلی استفاده می شود، از الیاف ساقه ای بلند و محکمی به دست می آید که در بخش های خارجی ساقه بزرک شکل می گیرند. کتان یک محصول زراعی چند منظوره است که در سراسر جهان و در آب و هواهای مختلف رشد می کند.

ترجمه نام علمی این گیاه، "مفیدترین کتان" است که به چند منظوره بودن آن اشاره دارد. الیاف بزرک در کاربردهای صنعتی مثل کامپوزیت ها، ژئوتکستایل ها، عایق کاری و کاغذهای ویژه مورد استفاده قرار می گیرند. دانه های بزرک سرشار از روغن تخم کتان هستند که کاربرد گسترده ای در رنگ ها، لاک ها، لوازم آرایشی و لینولئوم دارند.

اخیراً دانه های کتان به عنوان یک غذای سالم با فواید غذایی حاصل از لیگین ها و اسید های چرب امگا 3 شناخته شده اند. حتی بافت هسته چوبی که هنگام تمیز کردن الیاف دور ریخته می شود، برای تخته خرده چوب (نئوپان) و بستر حیوانات مورد استفاده قرار می گیرد. کتان که بخاطر راحتی و ظاهر متمایزش ارزشمند است، در صنعت نساجی مورد توجه قرار گرفته است. با افزایش تمایل جهت استفاده از الیاف طبیعی در مصارف مختلف صنعتی می توان امکان تأمین این کاربردها (مصارف) را از منابع سنتی و غیرسنتی کتان توسط الیاف بزرک فراهم کرد.

تاریخچه بزرک و کتان

طبق گفته ها، سابقه استفاده از بزرک به 8000 تا 9000 سال پیش، یعنی به ساکنان مناطق ساحلی باستانی دانمارک و ترکیه بر می گردد. با این حال استفاده از بزرک به عنوان پارچه اصلی در مصر باستان به وضوح مستند شده است و بارها به آن اشاره گردیده است. در حالی که بزرک برای اولین بار در مصر پرورش داده شده است، اما گمانه زنی هایی وجود دارد که ممکن است منشا این گیاه به مناطق دیگر (مثلا بین دریای بالتیک و دریای خزر) مرتبط باشد و متعاقبا از طریق چین یا هند به مصر رسیده باشد.

سابقه استفاده از کفن های مصری جهت پیچیدن مومیایی ها به مدت 7000 سال گزارش شده است. قابل ذکر است که کتان مرغوب در مقبره توت عنخ آمون (Tutankhamun) حدود 3500 سال دوام آورده است. کتان به همراه پشم، الیاف اصلی اروپا در قرون وسطی و دوره رنسانس بوده اند و به طور گسترده برای پوشاک و کاربردهای دیگر مورد استفاده قرار می گرفتند.

چشم انداز آینده

کتان در حدود 2 الی 3 درصد از بازار منسوجات مصرفی را به خود اختصاص داده است، در حالی که سهم پنبه از این بازار در حدود 65 درصد است. با این حال به خاطر راحتی، فرم پارچه و ظاهر منحصر به فردی که کتان دارد، سهم آن در بازار همچنان ادامه خواهد داشت. صنعت مد به احتمال زیاد به تعیین یک حالت تناوبی در استفاده و ارزش از الیاف کتان و بزرک برای منسوجات ادامه خواهد داد و بر این موضوع نیز تأکید می کند.

ترکیبات بزرک و پنبه هر دو به عنوان ترکیبات درونی و بزرک استفاده شده به عنوان نخ های تار به محبوب شدن در ایالات متحده همچنان ادامه خواهند داد که یک مسئله مهم تلقی می گردد.احتمال می رود که بیش ترین ارزش نهایی الیاف کتان در آینده به عنوان الیاف پنبه ای برای منسوجات متمایز و به عنوان الیاف صنعتی برای مواد بدون بافت و کامپوزیتی ایجاد گردد. الیاف پنبه ای کتان با پنبه و الیاف دیگر در منسوجات ترکیب می شود و در تجهیزات پیشرفته و کارآمد ریسندگی استیپل کوتاه، به نخ ریسیده می گردد.

ایجاد پنبه از طریق کتان به روش های متفاوتی از فرآوری کتان متداول بلند نیاز دارد و هرگونه فرآیند جدید پوساندن باید مزایای این موقعیت را در نظر گیرد. بزرک و دیگر الیاف طبیعی برای کامپوزیت های تقویت شده نیازمند خواهند بود و جایگزینی الیاف شیشه ای با بزرک، صرفه جویی های زیادی را در هزینه های انرژی امکان پذیر می سازد. همچنین این الیاف مزایایی را در محیط زیست از طریق قابلیت تجزیه زیستی فراهم می کنند و فرصت هایی را برای محصولات زراعی جدید در کشاورزی ارائه می دهند.

برای بهبود کیفیت و سازگاری الیاف بزرک جهت توسعه کاربرد الیاف کتان به روش های شیمیایی یا پوساندن آنزیم از نظر تجاری نیاز خواهد بود. اگر چنین روش هایی مقرون به صرفه باشند، می توانند تولید را فراتر از مناطقی که در حال حاضر آب و هوای آن باعث محدود کردن پوساندن با شبنم شده اند، گسترش دهند. موقعیتی که آنزیم ها به خواص مناسب برای کاربردهای ویژه اعمال می کنند نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. پوساندن بهبود یافته ممکن است مقادیر زیادی از مزایای دانه کتان را به عنوان محصولی از صنعت تخم بزرک موجود در اروپا و آمریکای شمالی در نظر بگیرد.

تخم بزرک با مشکل فزاینده زیست محیطی برای دفع مواجه است، اما به احتمال زیاد برای کتان متداول بلند این مسئله آشکار نخواهد شد. تخم بزرک می تواند یک منبع ارزش افزوده را در سطح کشاورزی برای استفاده در طیف وسیعی از مواد کامپوزیتی و بدون بافت فراهم کند.