انواع مختلف بارنامه دریایی

قبلا در مطلب دیگری آشنایی کلی با بارنامه دریایی و جزئیات آن و نحوه صدور و نسخه های آن ارائه شد. در این مطلب با انواع بارنامه دریایی آشنا می شوید که نشان دهنده وظایف فرستنده و گیرنده و حمل کننده و همچنین روش های مختلف تهیه بارنامه برای یک یا چند محموله می باشد:

1 - بارنامه مستقیم (Direct B\L):
بارنامه ای است که حاکی از حمل کالا از مبدا تا مقصد و بدون تغییر وسیله حمل می باشد و دلالت بر ارسال مستقیم کالا به گیرنده آن دارد.

2 - بارنامه سراسری (Through B\L):
بارنامه ای است حاکی از اینکه کالا از کشور فروشنده تا مقصد نهایی توسط چند وسیله نقلیه حمل گردد(کشتی، کامیون و...)

3.بارنامه دریایی (مربوط به سرویس های منظم دریایی)(L\B Liner):
این بارنامه برای محموله کشتی هایی صادر می شود که دارای برنامه حرکت مشخص بوده و مسیرهای مشخصی را طی می کنند. شرکت هایی که به اینگونه حمل ها مبادرت می ورزند تابع مقررات خاصی بوده و دارای نرخ مشخصی نیز می‌باشند.

4 - بارنامه چارتر (Charter Party B\L):
بارنامه ای که تحت خدمات کشتیرانی ترمپ اجرا می شود.در واقع چاتر،بارنامه ای است که برای محموله هایی که با کشتی اجاره ای دربست حمل می گردد صادر می شود و حمل محموله ها تحت این بارنامه تابع قرارداد چارتر می باشد. این بارنامه مورد قبول بانک ها در اعتبار اسنادی نمی باشد مگر اینکه مخالف آن شرط شده باشد (زمانی که سن کشتی ها از 15 سال بگذرد به کشتی های اجاره ای دربست تبدیل می شوند).
این بارنامه ها به سه دسته کلی تقسیم می شوند:

1. قرارداد اجاره کشتی بر اساس کنترل کامل اجاره کننده:
این نوع قراداد اجاره کامل کشتی به صورت بدون خدمه می باشد که اصطالحا به نام های Demise by Charter یا Charter Boat Bare معروف می باشند. اجاره کننده کشتی , کشتی را بدون کارکنان آن برای مدت موقت (بستگی به مدت اجاره آن) اجاره می نمایند و خود مسئولیت تامین خدمه کشتی و پرداخت دستمزد آنها را به عهده دارد. امروزه این نوع قرارداد کشتی دربستی بندرت منعقد می گردد.

2. قراردادهای اجاره زمانی کشتی:
در این نوع از قرارداد کشتی برای مدت معینی اجاره داده می شود که مدت اجاره آن ممکن است از سه ماه تا 20 سال باشد. همچنین ممکن است کشتی برای مدت زمان یک سفر ساده و یا چند نوبت سفر کرایه گردد. اصوال شرکت های کشتیرانی هنگامی که مقدار کالای پیشنهاد شده برای حمل بیش از ظرفیت حمل کشتی هایشان باشد نسبت به اجاره کشتی بر اساس زمانی Charter Time اقدام می نمایند. برای مثال ممکن است کشتی برای سفر رفت و برگشت از بلژیک به ژاپن و یا از اروپا به خاورمیانه اجاره گردد , در این صورت صاحب کشتی بر اساس مدت زمانی که کشتی خود را اجاره داده است، مبلغ اجاره را دریافت می نماید مبلغ مورد اجاره کشتی تقریبا همیشه پیشاپیش پرداخت می گردد و نحوه پرداخت کرایه معمول برای هر 15 روز و یا 30 روز می باشد. ممکن است مبلغ اجاره به صورت کلی (Sum Lump) باشد یعنی مبلغ اجاره بر اساس هر تن ظرفیت کشتی محاسبه نشود ولی معمولاً اساس محاسبه مبلغ اجاره بر مبنای ظرفیت حمل کشتی یا Weight Dead می باشد که اغلب بر اساس هر تن ظرفیت کشتی در طول یک ماه مورد محاسبه قرار می گیرد.

در قراردادهای اجاره زمانی کشتی , اجاره دهنده یا صاحب کشتی موظف است خدمه کشتی را تأمین نماید. به عبارت دیگر هزینه اجاره در بر گیرنده دستمزد خدمه که از طرف اجاره کننده تامین می گردد و هم چنین آذوقه آنها نیز خواهد بود. به علاوه صاحب کشتی مسئول پرداخت هزینه بیمه بدنه کشتی و هزینه های تعمیر و نگاهداری کشتی می باشد.
اجاره کننده یا Charter درمقابل پرداخت کرایه، مجاز است کشتی رابه صورت کامل (یا قسمتی از آن را) با هر نوع کالای مجاز Merchandise Lawful بارگیری نماید.

اجاره کننده باید مخارج سوخت در دریا و بنادر را بپردازد به علاوه مخارج بندری، عوارض دریائی، dues Light هزینه عبور از کانال، اجاره یدک کش، عوارض اسکله، هزینه بارگیری، بارچینی، تخلیه و هر نوع مالیاتی که بر محصولات تحمیل گردد را پرداخت نماید.

چنانچه کشتی در اثر شکستگی، نقص فنی و یا حادثه متوقف گردد، برای مدت زمان تلف شده ناشی از اتفاقات فوق اجاره تعلق نمی گیرد.

3. اجاره کشتی برای سفر مشخص:
در این نوع قراداد کشتی برای حمل محمولات ذکر شده در قرارداد بین بنادر مشخص و برای یک یا چند سفر مورد توافق اجاره می گردد. در این نوع قرارداد نام کالا و چگونگی بسته بندی آن (مثال به صورت فله، کیسه ای یا بشکه ای) ذکر می‌گردد.

5 - بارنامه حمل مرکب فیاتا (L.B.F):
یک سند حمل مرکب می باشد که به وسیله فیاتا برای استفاده عاملین حمل و نقل (Forwarder) بین المللی که به عنوان
عاملان حمل و نقل مرکب عمل می کنند تنظیم شده است. این بارنامه یک سند قابل معامله است (مگر آنکه بر روی آن عبارت غیر قابل معامله ذکر شود) که توسط اتاق بازرگانی بین المللی مورد تایید قرار گرفته است. عامل حمل و نقل صادر کننده بارنامه نه تنها مسئولیت تحویل کالا را در مقصد به عهده دارد بلکه مسئول کلیه حمل کنندگان و اعمال اشخاص ثالثی است که در حین حمل و نقل به وسیله او به کار گرفته می شوند.

6 - بارنامه مقید (DIRTY B\L):
در صورتی که جمله ای در بارنامه ذکر شده باشد که حاکی از بسته بندی معیوب کالا باشد این گونه بارنامه ها را اصطلاحا
L\B CIAUSED بارنامه مقید و یا L\B DIRTY یا L\B FOUL مینامند و بانکها طبق مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی چنین بارنامه ای را قبول نمی کند مگر اینکه دستور دهنده اعتبار آن را قبول نماید.

7 - بارنامه شخص ثالث (THIRD PARTY BILL OF LADING):
در کسب و کار حمل و نقل بین المللی بعضی وقت ها اتفاق میافتد که فروشنده به تنهایی قادر نیست همه کالاهای تعهد شده مربوط به صادرات را تهیه نماید و لذا تهیه قسمتی از کالای خود را به عاملین حمل و نقل و یا فروشنده دیگری واگذار مینماید و در این گونه موارد از بارنامه شخص ثالث استفاده می گردد. لذا درتعریف می توان گفت که بارنامه شخص ثالث بارنامه ای است که در آن ارسال کننده یا SHIPPER شخص یا موسسه دیگری غیر از ذینفع اعتبار اسنادی می باشد.
با توجه به آنکه خریدار اکثرا با شخص ثالث که بر حسب تقاضای ذینفع اعتبار عهده دار تحویل کالا به حمل کننده می گردد آشنایی ندارد و احتمال بروز خطرات یا خساراتی را از این بابت می دهد لذا ممکن است از قبول بارنامه شخص ثالث خودداری نماید و به همین علت در نشریات قبلی مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی قبول چنین بارنامه ای از طرف بانک ها مجاز نبود. در همین راستا بعضی از بانک های پرداخت کننده و معامله کننده چنین بارنامه هایی (که عاملین حمل و نقل یا فورواردر از طرف فروشنده ترتیب حمل کالا را می دهد)، علیرغم اعلام قبول بارنامه شخص ثالث در متن اعتبار اسنادی مربوطه، از ذینفع اعتبار می خواهند بارنامه را امضا نمایند تا اطمینان حاصل نمایند که ذینفع اعتبار در جریان حمل کالا قرار گرفته است.

از طرف دیگر بعضا گروهی از خریداران از قبول بارنامه شخص ثالث خودداری مینمایند چون طبق شرایط اعتبار , این ذینفع اعتبار است که باید اسناد را به بانک ارائه و در نتیجه وجه اسناد را دریافت دارد و در واقع مالک قانونی اسناد را ذینفع اعتبار میدانند.

با توجه به نظرات فوق از آنجا که بعضی از کشورها بارنامه شخص ثالث را قبول می نمودند و بعضی دیگر از پذیرفتن آن خودداری می کردند لذا اطاق بازرگانی بین المللی مقرر نمود که بارنامه شخص ثالث مورد قبول است مگر اینکه در اعتباربه صورت دیگری تصریح شده باشد.

8 - بارنامه دربست یا چارتر (CHRTER PARTY B\L):
هنگامی که کشتی توسط شخص یا شرکتی (CHARTERR) جهت حمل کالا اجاره گردد، بارنامه صادره را بارنامه چارتر می‌گویند. لازم به ذکر است که بر اساس مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی بانک ها در صورتی بارنامه چارتر یا دربست را خواهند پذیرفت که این امر صریحا در شرایط اعتبار مجاز شده باشد.

9 - بارنامه قابل انتقال و معامله(L/B Negotiable):
وقتی که بارنامه به حواله دهنده (order To) صادر شده باشد بارنامه قابل معامله و انتقال است. دارنده این بارنامه می تواند کالا را از شرکت حمل کننده تحویل بگیرد.

10 - بارنامه غیرقابل معامله (NONNEGOTIABLE SEA- WAY B\L):
بارنامه غیر قابل معامله بارنامه ای است که سند مالکیت کالا نبوده و قابل انتقال نمی باشد. کالای این نوع بارنامه فقط به شخصی که در متن بارنامه به عنوان گیرنده کالا اعلام شده تحویل می شود و از آنجائی که بارنامه دریایی قابل معامله به علت آن که ممکن است چندین دست بگردد تا به مالک نهایی برسد و طی کردن این مراحل معمولا کند و طولانی می باشد. لذا بعضی از شرکت های کشتیرانی برای اجتناب از این مراحل سیر طولانی , بارنامه غیر قابل معامله را ابداع و به کار گرفته اند.

11 - بارنامه آن بورد ( ON BOARD):
بارنامه مزبور دال بر آن است که کالا در خن کشتی جا داده شده است و حتماً با آن کشتی حمل خواهد شد. بدین ترتیب به طرفین داد و ستد و بانکهای ذیربط این اطمینان را می دهد. در صورتی که کالا در کشتی مشخص جهت حمل به مقصد معینی بارگیری شود بارنامه صادره به صورت Board On خواهد بود.

12 - بارنامه آن دک(ON DECK):
بارنامه مزبور دال بر آن است که کالا در خن کشتی جا نگرفته بلکه روی عرشه کشتی قرار گرفته و بسته به نوع کالا آسیب پذیر است. البته برخی کالاها مانند آهن آلات الزاماً باید روی عرشه کشتی قرار گیرند. بانک ها از پذیرش و معامله اینگونه بارنامه ها امتناع می کنند.

13 - بارنامه پشت سفید یا ملخص(L\B FORM SHORT):
در پشت بارنامه های دریایی سنتی شرایط زیادی با حروف ریز درج شده است که خود باعث پیچیدگی در انجام معامله با اینگونه بارنامه ها می گردد. در سال 1979 هیئت ساده سازی شیوه های تجارت بین المللی (SITPRO) فرم جدیدی به عنوان بارنامه پشت سفید یا ملخص معرفی نمود که به جای بارنامه های معمولی به کار گرفته شود. این بارنامه پشت سفید یا ملخص از نظر حقوقی و شرایط عملی با بارنامه سنتی یکسان بوده و فقط ساده تر از آن است و می تواند برای هر شرکت کشتیرانی مورد استفاده قرار گیرد. طرح مشابهی نیز در اوائل دهه 1970 در کشورهای نظیر کانادا، آمریکا، اسکاندیناوی مورد استفاده قرار گرفت که از نظر قانونی و عملی قابلیت استفاده خود را نشان داد. بارنامه پشت سفید یا ملخص یک بارنامه قابل معامله بوده و از این لحاظ هیچ گونه تفاوتی با بارنامه معمولی ندارد. تنها به جای شرایط مفصل و ریز مندرج در ظهر بارنامه های سنتی یک عبارت کوتاه چند خطی استاندارد در روی بارنامه چاپ شده است که نشانگر
شرایط بارنامه می باشد.

14 - بارنامه سراسری (THROUGH BILL OF LADING):
وقتی برای انتقال کالا از مبدأ به مقصد الزم است از حداقل دو نوع وسیله حمل (کشتی-کامیون یا کشتی - قطار یاکامیون - هواپیما و غیره) استفاده شود اولین شرکت حمل کننده اقدام به صدور بارنامه سراسری مینماید و خود او ترتیب سایر وسایل حمل تا مقصد را می دهد ولی در عین حال نام وسایل حمل بعدی در هنگام صدور بارنامه سراسری معلوم نیست. بارنامه سراسری قابل معامله و انتقال است.

15.رسید افسر کشتی(بارنامه موقت)(RECEIPT’S MATE):
این رسید معموال توسط ناخدا دوم کشتی و یا افسر بار کشی در مرحله تحویل کالا به کشتی صادر می گردد و در مقابل دریافت این رسیدها در روز آخر پس از انجام بارگیری، بارنامه دریایی صادر می گردد که توسط کاپیتان کشتی و یا نماینده شرکت کشتیرانی امضا گردیده و تحویل فروشنده کالا یا تحویل دهنده کالا می شود RECEIPT’S MASTER. سند مالکیت کالا نبوده و قابل انتقال نیز نمی باشد و نمی تواند جایگزین بارنامه گردد.

16 - بارنامه بیات (STALE B/L):
ذینفع اعتبار از تاریخ صدور اسناد حمل و سایر اسناد حداکثر 21 روز فرصت دارد که اسناد را برای معامله به بانک مربوطه ارائه دهد. به بارنامه ای که پس از مهلت مذکور ارائه شود بارنامه بیات یا کهنه گفته می شود. بانک ها از پذیرش و معامله اینگونه بارنامه ها امتناع خواهند کرد مگر اینکه بانک گشاینده اعتبار مدت مزبور را افزایش داده باشد. علت تعیین فرجه 21 روزه برای آن است که اسناد قبل از رسیدن محموله به مقصد برای متقاضی اعتبار ارسال و در اختیار آن گذاشته شود تا نامبرده مهلت و فرصت کافی برای انجام مقدمات تخلیه و تحویل محموله پیدا کند.

17 - بارنامه گروهی (GROUPAGE B\L):
فورواردرها مجازند کالاهای همگونی را که توسط فروشندگان مختلف به مقصدهای یکسانی ارسال می گردد، به صورت گروهی بسته بندی نموده و به عنوان یک محموله ارسال نمایند. مالک کشتی در این گونه موارد اقدام به صدور بارنامه گروهی LADING OF BILL GROUPAGE می نماید. نظر به اینکه فورواردر نمی تواند بارنامه صاد رشده توسط مالک کشتی را به هر یک از فروشندگان کالا بدهد لذا اقدام به صدور گواهی حمل برای هر یک از فروشندگان کالاها می نماید.

این سند را اصطلاحاً LADING OF BILL HOUSE یا بارنامه داخلی می نامند و در مقصد نماینده فورواردر اقدام به گشایش محموله گروهی نموده و بر اساس LADING OF BILL HOUSE یا بارنامه داخلی، کالاهای فرستاده شده را به گیرندگان آنها تحویل می دهند. موارد استفاده از این شیوه رو به افزایش است زیرا استفاده از کانتینر برای حمل و نقل در سالیان اخیر افزایش یافته است. مزایای ارسال کالا به شیوه L\B GROUPAGE عبارت است از: صرفه جوئی در هزینه بسته بندی کمتر، معمولا انتقال سریع تر، خطر دله دزدی کمتر، کمتر صدمه دیدن کالا. نرخ هزینه حمل نیز در مقایسه حمل جداگانه کالا، ارزان تر می باشد. قابل ذکر است که بارنامه های مذکور در فوق غیر قابل معامله و انتقال می باشد.

18 - بارنامه خط سیر منظم یا الینر(L\B LINER):
اینگونه بارنامه ها توسط شرکت های کشتیرانی صادر می گردد که در مسیرهای منظم و مرتبی در رفت و آمد می باشند. به عبارت دیگر این کشتی ها تحت برنامه از پیش تنظیم شدهای در زمان های مشخص به بنادر خاص وارد و یا از آن خارج می شوند. سرویس خطوط کشتیرانی منظم که دارای مسیرها و مقاصد یکسانی می باشند ممکن است جلساتی برگزار نمایند که طی آن در مورد موضوعاتی مانند شرایط و ترتیبات بارنامه، کرایه حمل و گاهی استفاده از تسهیلات پهلوگیری، توافق هائی در بین اعضاء به عمل آید که در این صورت موظف به رعایت آن می باشند.

19 - بارنامه کانتینر (CONTAINER BILL OF LADUNG):
کانتینرها امروزه نقش مهمی را در حمل و نقل بین المللی ایفا نموده و بارنامه حمل مرکب می باشد، بیش از پیش مورد استفاده قرار می گیرد.

20 - بارنامه RECEIVED FOR SHIPMENT:
این نوع بارنامه با اصطلاح DECLARATION S'SHIPPER PER ASدر ارتباط است. یعنی کالای مورد نظر توسط نماینده خط پس از این که کالا را در ید اختیار گرفت و برای آن در کشتی جا ذخیره (رزرو) نمود صادر می شود و در قبال آنچه در اختیار گرفته، مسئول است. جمله ای در روی بارنامه هاست که فرستنده را مسئول اظهار مشخصات کالا (وزن، ابعاد...) می داند.

به علاوه در مورد محمولات بارگنجی (کانتینری) از عبارت COUNT AND STOWED, LOAD SHIPPERS استفاده می شود و دال بر این است که متصدی حمل به اظهارات فرستنده اعتماد نموده و یا در مورد کانتینر دخالتی در بارگیری، صفافی و شمارش محموله نداشته است.

21 - بارنامه SHIPPED ON BOARD:
بارنامه BOARD ON SHIPPED به معنی بارگیری شده یا حمل شده روی کشتی است و فقط بعد از آن که کالا در کشتی بارگیری شد صادر می شود.در این بارنامه ها ممکن است عبارت BOARD ON روی بارنامه درج یا چاپ شده باشد و علاوه بر امضاء ذیل بارنامه تاریخ واقعی بارگیری نیز در کنار این عبارت درج و امضاء می شود. که به آن تذکریه یا یادداشت ATION NOT میگویند. این نوع بارنامه بیشتر در اعتبارات اسنادی خواسته می شود و به این معنی است که کالای موضوع اعتبار به نحو غیر قابل برگشت در حرکت به سوی مقصد است نه این که در پایانه یا در مبداء منتظر حمل است.

22 - بارنامه تمیز (Clean B\L):
بارنامه تمیز CLEAN بارنامه ایست که در آن عبارت یا جمله ای دال بر عیب و نقص کالا درج نشده باشد و بدین معنی است که حمل کننده در حد مقدور کالا را به هنگام تحویل گرفتن بررسی کرده و عیب و نقضی در آن مشاهده نکرده است. بارنامه به اصطلاح مخدوش، غیر تمیز یا مشروط را L/B UNCLEAN میگوید. بارنامه تمیز معمولا در مورد کالاهای غیر  کانتینری (بارگنجی) مصداق دارد که حمل کننده به کالا و بررسی ظاهر و کلیات آن دسترسی دارد.

23 - بارنامه ترانشیپ (Transshipment Bill of Lading):
این نوع بارنامه صرفا برای حمل کالا از طریق دریا بوده و کالا از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می شود و در آن مبدا و مقصد محموله و هم چنین نقطه انتقال کالا از کشتی اول به کشتی دوم و غیره مشخص می شود.

24 - بارنامه دریایی کالای بارگیری شده ( Shipped Bill of Lading _ B/L)
نشان دهنده این است که کالا توسط متصدی حمل تحویل گرفته شده و در کشتی بارگیری شده است. بر روی چنین بارنامه ای عبارت Shipped یا Board On قید می شود.

25 - بارنامه دریایی کالای دریافت شده (Received for Shipment B/L):
نشان دهنده این است که کالا توسط متصدی حمل، برای حمل دریافت شده اما بارگیری نشده است. در عمل، بانک ها از قبول چنین بارنامه ای خودداری می کنند مگر اینکه در قرارداد بین خریدار و فروشنده، اعتبار آن مورد پذیرش واقع شود.
اینگونه بارنامه ها حمل کالا را از مبدا تا بندر مقصد و یا از انبار مبدا حمل زمینی تا مقصد نهایی در خاک کشور خریدار، پوشش می دهد.