دسته بندی انواع بارنامه از دیدگاه های مختلف

بارنامه سندی است که توسط حمل کننده یا نماینده او امضا می شود و بیانگر این است که کالاهایی که نوع، کمیت و شرایط آن ذکر شده است، برای حمل دریافت شده اند و یا بر روی کشتی که عازم مقصد مشخصی است بارگیری شده اند. بارنامه رسید کالا می باشد و بیانگر شرایط و مفادی است که تحت آن کالا حمل می‌شود.
بارنامه به عنوان یک سند کلیدی در کشتیرانی و حمل و نقل چند کاربرد دارد. از جمله:

•  نشان دهنده قرارداد حمل است (Evidence of contract of carriage)
•  رسید کالا است (The receipt of goods)
•  سند مالکیت کالا است (Document of title to the goods)

1.  بارنامه نشان دهنده این است که کالا یا بار برای حمل به مقصد تعیین شده به حمل کننده تحویل داده شده است و ضوابطی که حمل و نقل طبق آن انجام می شود را با جزئیات و یا با اشاره به مرجع آن نام می برد.
2. نشان دهنده این است که حمل کننده بار را تحویل گرفته است.
3.  سند مالکیت کالا: سندی است که طبق آن به دارنده آن اجازه داده می شود بعد از رسیدن کشتی به مقصد، بار را از حمل کننده تحویل بگیرد. هم چنین بارنامه به دارنده آن اجازه می دهد تحت ضوابط قرارداد حمل، در صورت فقدان کالا یا آسیب دیدن آن، ادعای خسارت کند. طبق قانون، مالکیت بارنامه برابر است با مالکیت کالا. یعنی دارنده آن مالک کالا شناخته می شود.

انواع بارنامه از لحاظ نحوه مالکیت کالا:

اگر بارنامه از نوع "Negotiable" باشد، یعنی قابل معامله و انتقال می باشد و هر کس آن را داشته باشد مالک کالا شناخته می شود.

اگر از نوع "Non-negotiable" باشد یعنی غیرقابل معامله و انتقال به دیگری می باشد و معمولا پشت نویسی شده و تنها یک مالک دارد که نام او ذکر شده است.

Several Original Bills of Lading:
شیوه معمول این است که بارنامه در سه نسخه اصلی صادر می شود و در بندر مقصد تنها کافیست که دریافت کننده کالا، یک نسخه را که مربوط به اوست ارائه دهد. اگر بار به بندری غیر از مقصد تعیین شده در بارنامه منتقل شود، هر سه نسخه اصلی بارنامه باید ارائه شود.

Bill of lading has not arrived:
گاهی اتفاق می افتد که بارنامه به موقع به بندر تخلیه نمی رسد. در مسیرهای کوتاه و مخصوصا در مورد کشتی های تانکر این مشکلی رایج است زیرا ممکن است مواد نفتی در حالی که در کشتی در حال حمل می باشند چندین بار فروخته شوند. در این وضعیت حمل کننده هرگز نباید بار را بدون ارائه بارنامه تحویل دهد.

کنوانسیون های بین المللی مربوط به بارنامه:
کمیته حقوق دریایی انجمن حقوق بین الملل در سپتامبر 1921 در شهر Hague همایشی برگزار کرد تا قوانینی مربوط به بارنامه اتخاذ کند که طبق آن حقوق و وظایف مالکین کشتی و مالکین کالا به صورت بین المللی یکپارچه شود. قوانینی که در مورد آن توافق شد، بعد از بازنگری، در یک کنفرانس دیپلماتیک در بروسل، 25 آگوست 1924، با عنوان " کنوانسیون بین المللی در مورد یکپارچه سازی قوانین خاصی مربوط به بارنامه معرفی شدند. این کنوانسیون در 23 February 1968 در بروسل با پروتکل VISBY اصلاح شد که بعد از آن قوانین هیگ-ویزبی (Hague-Visby Rules) نامیده شدند.

قوانین هیگ در رسیدن به دو هدف موفق بوده اند: استانداردسازی مهم ترین بندهای بارنامه و اصلاح عدم توازن در تقسیم وظایف و مسئولیت های بین مالک کشتی و مالک کالا در مورد خسارت دیدن کالا در جریان حمل ونقل.

به جای مفاد و بندهای متعددی که مالک کشتی را تقریبا در قبال هر زیان قابل تصوری که در جریان حمل و نقل به کالا وارد می آمد غیر مسئول می کرد، کنوانسیون هیگ یک تقسیم مسئولیت بین کشتی و کالا ایجاد کرد. کنوانسیون Hague-Visby این شرایط را اندکی به نفع مالک کالا تغییر داد. اما هنوز قوانین هیگ-ویزبی به نفع مالک کشتی بود و این عدم تعادل در کشورهای در حال توسعه بیشتر نمایان بود.

بعد از اقدامات مقدماتی، کمیته کشتیرانی UNCTAD و کمیسیون سازمان ملل متحد در رابطه با حقوق تجارت بین الملل (UNCITRAL) در سال 1978 کنفرانسی دیپلماتیک در هامبورگ برگزار کردند تا کنوانسیون جدیدی تهیه شود. کنوانسیون جدید " کنوانسیون سازمان ملل در رابطه با حمل و نقل کالا از طریق دریا " The United Nations Convention on the Carriage of Goods by Sea (Hamburg Rules) در اول نوامبر 1992 در حالی که 20 کشور کنوانسیون مذکور را تصویب کرده بودند لازم الاجرا شد.

در حال حاضر چهار حالت ممکن در مورد قوانین حاکم بر بارنامه ها وجود دارد:

1.  Hague Rules
2.  Hague-Visby Rules
3. Hamburg Rules

بعد از اینها تنها چیزی که حاصل نشد، قوانین یکپارچه می باشد. علاوه بر این در سال های اخیر بعضی کشورها قوانین جدیدی اتخاذ کردند که تلفیقی از هیگ-ویزبی و هامبورگ می باشد و منجر به تعدد سلسله وظایف و مسئولیت ها شده است. قوانین جمهوری خلق چین، کشورهای اروپای شمالی (سوئد، نروژ، دانمارک و فنلاند)، استرالیا و نیوزلند نمونه هایی از این تلفیق می باشند. ایالات متحده امریکا نیز قانون حمل کالا از طریق دریا Carriage of Goods by Sea Act (COGSA) خودش را ایجاد کرده است که شاید بتوان گفت افراطی ترین قانون در حقوق حمل و نقل بین الملل است. 

انواع بارنامه های دریایی

از نظر موقعیت کالا

بارنامه دریایی کالای بارگیری شده («B/L» Shipped Bill of Lading)
نشان دهنده این است که کالا توسط متصدی حمل تحویل گرفته شده و در کشتی بارگیری شده است.بر روی چنین بارنامه ای عبارت «Shipped» یا «On Board» قید می شود.

بارنامه دریایی کالای دریافت شده (Received for Shipment B/L)
نشان دهنده این است که کالا توسط متصدی حمل، برای حمل دریافت شده اما بارگیری نشده است. در عمل، بانکها از قبول چنین بارنامه ای خودداری می کنند مگر اینکه در قرارداد بین خریدار و فروشنده، اعتبار آن مورد پذیرش واقع شود.

از نظر تعداد وسیله حمل

1.  بارنامه دریایی مستقیم (Direct Bill of Lading)برای حمل کالا از بندری به بندر دیگر بدون تغییر کشتی و ارسال مستقیم کالا به گیرنده استفاده می شود.
2. بارنامه حمل مرکب (Combined Bill of Lading)در مورد حمل کالا با بیش از یک نوع وسیله حمل و تحت حمل و نقل مرکب یا چند وجهی استفاده می شود. صادر کننده این نوع بارنامه، یعنی متصدی حمل و نقل چند وجهی؛ مسئولیت حمل از زمان دریافت کالا تا تحویل آن را بر عهده دارد.
   • تحت تأثیر شیوه حمل و نقل مرکب، گروههایی با نام Non Vessel Operating Carrier  یا NVOC  و همچنین Non Vessel Operating Common Carrier یا NVOCC، وارد فعالیت حمل و نقل شده اند. این متصدیان حمل، بارنامه را برای حمل کالا با کشتی یا وسیله حملی صادر می کنند که نه مالک آن هستند و نه اداره آن را بر عهده دارند و عمدتا در حمل کالا با کانتینر فعالیت می کنند. زیرا گسترش استفاده از کانتینر برای حمل و نقل کالا باعث گسترش و تسهیل حمل و نقل مرکب شده است. در کشتیرانی کانتینری که امروزه بیشتر فعالیت مربوط به کشتیرانی لاینر را شامل می شود، شرکت کشتیرانی، هم مدیریت کشتی و هم مدیریت بار را بر عهده دارد.(اینجاهم قبلا اشاره کرده بودم). یعنی هم مالک کشتی است و هم مالک کانتینرها. با روی کار آمدن NVOCC ها، شیوه کاری به این سمت گرایش می یابد که کشتیرانی ها فقط مدیریت کشتی را به دست بگیرند و مدیریت کانتینر و بار را NVOCC ها به دست بگیرند.

      3. بارنامه سراسری (Through Bill of Lading): مانند بارنامه مرکب است، اما این نوع بارنامه زمانی صادر می شود که یک حلقه از زنجیره حمل و نقل، الزاما دریایی باشد.

انواع بارنامه دریایی از نظر شرایط کالای مورد حمل

1.  بارنامه دریایی تمیز یا غیر مخدوش (Clean Bill of Lading)اگر در بارنامه ذکری از معیوب بودن کالا یا بسته بندی آن نباشد و به ضمیمه آن نیز یادداشتی نباشد، بارنامه تمیز یا غیر مخدوش یا بدون قید و شرط نامیده می شود. البته بارنامه باید دارای این شرایط باشد. در غیر این صورت ارزش و اعتبار خود را از دست می دهد. روی چنین بارنامه ای این عبارت قید می شود: Received in Apparent Good Order and Condition
2.  بارنامه دریایی غیر تمیز یا مخدوش (Claused Bill of Lading)در آن صریحا در مورد نقص و عیب کالا یا بسته بندی آن قید شده است. در معاملات مبتنی بر اعتبارات اسنادی، بانکها از قبول بارنامه های مخدوش «Claused» خودداری می کنند.

انواع بارنامه دریایی از نظر نوع خدمات حمل و نقل

1.  بارنامه تحت خدمات منظم کشتیرانی (Liner Bill of Lading)این نوع بارنامه برای محموله کشتی هایی صادر می شود که دارای برنامه حرکت مشخصی بوده و مسیرهای مشخصی را طی می کنند. (همان خطوط لاینر)
2. بارنامه تحت خدمات کشتیرانی ترمپ (Charter Party Bill of Lading)برای کالاهایی که با کشتی اجاره ای حمل می شوند صادر می شود. حمل بار تحت این نوع بارنامه، تابع قرارداد چارتر (اجاره) می باشد. مثلا یک فردی کشتی را اجاره بلند مدت می کند و خود او که اجاره کننده کشتی است، از یک، دو یا چند صاحب کالا، کالا برای حمل دریافت می کند. در این صورت اجاره کننده اول، به هر یک از صاحبان کالا بارنامه می دهد نه اینکه با آنها چاترپارتی تنظیم کند. این بارنامه ها تحت چارترپارتی صادر می شوند. این نوع بارنامه ها مورد قبول بانکها نمی باشند مگر اینکه خلاف آن شرط شده باشد.

انواع دیگر بارنامه:

1. بارنامه ترانشیپ (ترانسشیپ) Transshipment Bill of Lading:این نوع بارنامه صرفا برای حمل کالا از طریق دریا بوده و کالا از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می شود و در آن مبدا و مقصد محموله و هم چنین نقطه انتقال کالا از کشتی اول به کشتی دوم و غیره مشخص می شود.
2. بارنامه حمل مرکب فیاتا (FBL)اتحادیه بین المللی کارگزاران بار (Freight Forwarders) آن را جهت استفاده عاملین حمل و نقل مرکب تنظیم کرده است. بارنامه فیاتا می تواند به صورت بارنامه دریایی نیز صادر شود. بارنامه فیاتا حاوی آرم سازمان فیاتا و اتاق بازرگانی بین المللی می باشد.

فیاتا: فدراسیون بین المللی اتحادیه های شرکتهای فورواردر