حمل و نقل بین المللی ازبکستان

در این مقاله به شرح رویداد‌های اخیر و به طور کلی رابطه‌ی دو کشور ایران و ازبکستان از منظر حمل‌ونقل بین‌المللی می‌پردازیم. ترانزیت کالا یکی از روش‌های اصلی تحویل و ارسال خدمات ارائه شده توسط شرکت‌های صادرات و واردات است. رابطه‌ی بین دو کشور در حوزه‌ی ترابری کالا به طور لجستیک به طبقات و قسمت‌های زیادی تقسیم می‌شود. از جمله فاکتور‌های تعیین رابطه‌ی دو کشور می‌توان عبور از کریدور‌ها، قوانین گمرکی و ترخیص، هزینه‌ها، نوع کالای ترانزیت شده، ناوگان حمل‌و‌نقل بین‌المللی را نام برد.
در این باره به مذاکرات هیئت متشکل از سوی وزارت راه و شهرسازی با مقامات مسئول ازبکستان را می‌توان مورد بررسی قرار داد. واژه ی کشور های عضو اکو به کشور هایی از قبیل افغانستان، ترکیه، پاکستان، آذربایجان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان گفته می‌شود.

حمل و نقل بین المللی با کشور ازبکستان:
امکان انجام و ارائه خدمات خدمات حمل‌و‌نقل ریلی، بازرگانی، واردات و صادرات، انبارداری و غیره توسط شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی برای تمامی شهرهای ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان وجود دارد. برای مثال شرایط شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی بارمان ترابر در سال 97 به گونه ای است که با توجه به کمبود واگن در مسیر تاجیکستان و ازبکستان گروه خادم لجستیک آمادگی حمل سیمان و سایر انواع کالای مخصوص صادارت را با نرخ مناسب از مسیر‌های آلترناتیو به مقصد ازبکستان (بخارا، سمرقند، تاشکند، نظربیک، آلا) دارد. همچنین این شرکت باربری توانایی تامین سیمان های M500 با تیپ 2 را از کارخانه‌های سیمان خراسان رضوی شامل سبزوار، جوین، مشهد، تربت، زاوه، قائم و... و همچنین از کارخانه‌های گلستان و مازندران را داراست. انتخاب صحیح شیوه ترانزیت با استفاده از ناوگان‌های حمل‌ونقل زمینی، جاده‌ای، ریلی و هوایی به ازبکستان از طریق این شرکت‌ها در فاکتور‌هایی از قبیل سرعت و دقت تأثیرگذار است.

یکی از فاکتور‌های اطمینان به شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی سابقه درخشان آن‌ها در روش به کار رفته است. روشهای مختلف شامل حمل‌ونقل زمینی بار توسط کامیون‌های ملکی و استیجاری در حوزه‌های دربستی و خرده بار( گروپاژ) در مقیاس‌های خرده، سنگین و فوق سنگین قابل مطالعه هستند و همچنین امور مخصوص پشتیبانی از جمله انبار‌داری، بسته‌بندی، تشریفات گمرکی در این حوزه ارائه می‌شوند. از دیگر فاکتور‌های رقابتی شرکتهای ترانزیت می‌توان به لیست مشتریان گذشته و فعلی اشاره کرد.

از اموری که در راستای یکنواخت سازی و برقرار استاندارد سازی اصولی تجارت و کار جهانی در جامعه حمل‌ونقل بین‌المللی انجام می‌شود عضویت در سازمان‌های بین‌المللی از قبیل اتحادیه بین‌المللی فیاتا (FIATA)، اتخادیه حمل‌ونقل جاده‌ای ایرو (IRU)، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران (ICCIM)، انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی ایران (ITCA)می‌باشد.

صادرات کالا به ازبکستان:
شناخت بیشتر صادرات کالای ایرانی به کشور‌های عضو اکو از جمله ازبکستان، با استفاده از مطالعه آمار‌ها و فعالیت‌های انجام شده در طول سال‌های متمادی به دست می آید. اخبار آمار 5 ماهه سال 89 حاکی از صادرات یک میلیون و 287 هزار و 498 تن کالا به ارزش 669 میلیون و 555 هزار دلار به کشورهای عضو اکو بوده است.

تعدادی از کشور‌های عمده صادر‌کننده به ازبکستان کشور‌های چین، روسیه، قزاقستان، ترکیه و بنگلادش هستند. ایران نیز کالاهایی را مانند گرید نساجی، پلی کلروروینی، ماشین‌های خرد کن، الکیل بنزن خطی، قیر نفت، پلی پروپیلن، محصولات برای استفاده به عنوان چسب، پسته‌ها و کاشی را به کشور ازبکستان صادر می‌کند.

بیشترین مقدار کالاهای مخصوص صادرات ایران به کشورهای عضو اکو با آمار 160 میلیون و 514 هزار دلار به افغانستان ترانزیت شده است. این میزان در آمار حمل‌ونقل بین‌المللی به طور مسقیم تأثیرگذار است. بعد از آن بیشترین کالاهای مخصوص صادرات به کشور ترکیه با 129 میلیون و 387 هزار دلار، کشور پاکستان با 113 میلیون و 825 هزار دلار و کشور آذربایجان 98 میلیون 650 هزار دلار انجام شده است. در این مدت 5 ماهه 53 میلیون و 681 هزار دلار از انواع کالا به کشور ترکمنستان، 42 میلیون و 622 هزار دلار به کشور تاجیکستان و 29 میلیون و239 هزار دلار از انواع مختلف کالا به کشور ازبکستان ترابری شد. همچنین 25 میلیون و 730 هزار دلار به کشور قزاقستان و 15 میلیون و 907 هزار دلار به کشور قرقیزستان برای صادرات در فرایند باربری قرار گرفت.

واردات کالا به ازبکستان:
واردات کالا به کشورهای عضو اکو در 5 ماهه سال 89 با کاهش روبرو بود. وزن انواع کالاهای مخصوص واردات از کشورهای عضو اکو یک میلیون و 136 هزار و 342 تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 4 درصد کاهش را نشان می‌دهد. در گزارش آمار گرفته شده افزوده شد: کشورهای عضو اکو شامل افغانستان، ترکیه، پاکستان، آذربایجان، ترکمینستان، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان می‌باشند. در بین این کشور‌ها ترکیه بیشترین میزان واردات را برای کشور ایران داشت که 335 میلیون و 639 هزار دلار از انواع کالای ترابری شده بود.در ادامه آمار واردات ایران به ترتیب از کشور قزاقستان با 86 میلیون و 459 هزار دلار، کشور آذربایجان با 78 میلیون و 583 هزار دلار، کشور ازبکستان با 73 میلیون و 169 هزار دلار و کشور پاکستان با 65 میلیون و 561 هزار دلار در رده بعدی قرار گرفت. در این مدت همچنین میزان واردات ایران از کشور ترکمنستان به ایران 65 میلیون و 561 هزار دلار، کشور قرقیزستان 8 میلیون و 104 هزار دلار از انواع کالا، کشور افغانستان 4 میلیون و 529 هزار دلار و کشور تاجیکستان به میزان 3 میلیون و 716 هزار دلار از انواع کالا را در فرایند حمل‌ونقل بین‌المللی قرار داد. این گزارش در ادامه اضافه کرد در 5 ماهه سال 89 واردات از قرقیزستان به ایران با 344 درصد و واردات کالا از افغانستان به کشورمان با 117 درصد افزایش مواجه بوده است.

تجارت کشور ازبکستان از سه جهت شرق به کشور چین از غرب به سمت روسیه و از جنوب غرب به ایران انجام می‌شود که با توجه به اصلاحات دولت ازبکستان در زمینه حمل‌ونقل کالا، گردشگری و توسعه ارتباطات خارجی و سرعت بالای سرویس دهی، این فرصت برای ایران پدید آمده تا همکاری‌های خود با این کشور افزایش دهد تا هدف گذاری طرفین برای افزایش حجم مبادلات تجاری به 500 میلیون دلار محقق شود.

مدیر کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی وزارت راه و شهرسازی ضمن تشریح جزئیات مذاکرات عباس آخوندی با طرفازبکستان در جریان سفر چهار روزه به این کشور گفت: وزیر راه و شهرسازی علاوه بر مذاکره بر سر توسعه روابط و همکاری‌های حمل‌ونقلی در تمامی شقوق، خواستار رفع موانع و تسهیل فرایند‌های حمل‌ونقلی میان دو کشور شد. این امر با انجام سلسله سفرهای مدون به کشورهای همسایه ایران در راستای تعمیق و تحکیم ارتباطات حمل‌ونقلی در منطقه محقق خواهد شد.

استفاده از سرویس‌های شرکت‌های حمل‌و‌نقل بین‌المللی برای ترانزیت کالا یکی از روش‌های مناسب است که با رعایت فاکتور‌های رقابتی، تجربه و برقراری ارتباط سریع با مشتری فرستنده و مشتری گیرنده به میزان قابل قبول خواهد رسید.

برای مثال حمل‌و‌نقل مواد اولیه پاک کننده و اسید سولفوریک از کارخانه‌های قزوین به کشورهای تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان و حمل پروژه لوله‌های حفاری از ترکمنستان به امارات متحده عربی و دکل‌های حفاری از امارات به ازبکستان، خدماتی هستند که در آن کشور‌های ایران و ازبکستان دست اندرکار بودند.

دولت ازبکستان درصدد ایجاد راه ترانزیتی حمل‌و‌نقل بار و مسافر به ایران از طریق خاک افغانستان است. در حال حاضر جابه‌جایی بار و مسافر از ازبکستان به کشورهای آسیا و اروپا با ترانزیت از ترکمنستان و ایران انجام می‌شود که اجازه می‌دهد سالانه سود بسیاری به ارز خارجی به خاطر ترانزیت بار در ایران و ترکمنستان ایجاد شود. در عین حال بارهای ازبکستان از طریق گذرگاه مرزی سرخس در مرز ایران و ترکمنستان، پس از آن از طریق استان های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان و هرمزگان به بنادر جنوبی شهید رجایی و شهید باهنر در بندر عباس منتقل می‌شوند.

از فاکتور‌های قابل توجه در زمینه‌ی رابطه‌ی تجاری ایران و ازبکستان از منظر حمل‌و‌نقل بین‌المللی می‌توان به میزان قابل توجه صادرات و ترانزیت ریلی بین دو کشور، استقبال ازبکستان از پیشنهاد حذف متقابل عوارض کامیون‌ها، بازدید هیئت اعزامی ازبکستان از پایانه مرزی سرخس در آینده، تردد سالانه 2500 کامیون بین دو کشور ایران و ازبکستان، پیشنهاد آخوندی برای ایجاد پرواز مستقیم قبل از سفر رئیس جمهوری، رایزنی وزیر راه برای پیوستن ازبکستان به توافقنامه چابهار و نحوه بهره‌مندی ازبکستان از مشوق‌های سرمایه‌گذاری در مراکز لجستیک اشاره کرد.

ازبکستان با افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و قزاقستان همسایه است. در سال‌های اخیر بین کشور ازبکستان و ایران مبادلات صادرات و واردات بسیاری صورت پذیرفته است. ایران محصولات متنوع و زیادی را برای صادرات به ازبکستان در لیست مبادلات خود دارد. ایران صادرات به ازبکستان را با محصولاتی هم چون: کاشی، سرامیک، روغن نخل، پسته، مرکبات، کیوی و گل و گیاه به انجام می‌رساند.

همچنین یکی از مسائلی که همواره در روز‌های اخیر در دست بررسی بود تعدیل عوارض تردد کامیون بین ایران وازبکستان و برقراری پرواز بین دو کشور بود.در حوزه حمل‌ونقل ریلی با توجه به مذاکره برای حمل یک میلیون تن نفت خام از ایران به ازبکستان افزوده شد که طرفین در خصوص چگونگی تعیین تعرفه‌های ریلی برای حمل محموله به گفتگو بپردازند تا پس از افزایش خرید نفت خام ایران به میزان 3 میلیون تن وضعیت حمل‌ونقل ریلی مشخص باشد.

سال گذشته 480 هزار تن ترانزیت ریلی و حدود 170 هزار تن مجموع واردات و صادرات ریلی بین ایران و ازبکستان انجام شد.

با توجه به مصاحبه با امین ترفع، مدیر کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی وزارت راه و شهرسازی، علاوه بر مذاکره در خصوص حمل ریلی نفت، درباره سایر محصولات مانند کود و پنبه از مسیر ریلی ایران نیز بحث و گفتگو شد.

با برنامه‌ریزی دقیق برای آینده امکان تسهیل فرایند ترانزیت بین‌المللی بین دو کشور ایران و ازبکستان فراهم خواهد آمد. بازدید هیات اعزامی ازبکستان از پایانه مرزی سرخس در آینده یکی از این برنامه‌ریزی‌ هاست.

کالای ارزشمند ازبکستان:
ازبکستان به عنوان چهارمین ذخیره بزرگ طلا در جهان شناخته شد. کشور ازبکستان به طور سالانه در حدود 80 تن طلا از معادن استخراج می‌کند و از این نظر رتبه هفتم در جهان را به خود اختصاص داده است. این کشور دارای ذخایر بزرگ مس واورانیوم می‌باشد. تولید اورانیوم این کشور در جهان دارای رتبه هفتم است.

همچنین این کشور دارای ذخایر قابل توجهی ازنفت و گاز نیز می‌باشد. همچنین ازبکستان یکی از بزرگ‌ترین تولید کننده‌ها و صادر‌کننده های پنبه در سطح جهان است. طلا، گاز‌های نفتی، نخ پنبه‌ای، عناصر شیمیایی، مس تصفیه شده، پنبه، سیم مسی، انگور تازه یا خشک کرده، روی نا‌خالص وتیشرت و جلیقه از جمله کالا‌های عمده صادراتی ازبکستان به کشور‌های دیگر جهان است. بزرگ‌ترین وارد کننده‌ها از کشور ازبکستان نیز شامل کشور‌های روسیه، چین، کره جنوبی، قزاقستان، آلمان و ترکیه می‌شود.

تجارت با ازبکستان:
برای تجارت با یک کشور شناخت کلی از شرایط کشور و فاکتور‌های ضعف و قوت آن کشور در برقراری رابطه سالم تجاری را بررسی کرد. برای مثال شناخت واحد پولی کشور، شرایط و قوانین برقراری رابطه‌ی تجاری، پایتخت کشور، زبان کشور، امور رایج و جاری که در تجارت کالای مورد نظر، تشریفات ترخیص کالا و... از این فاکتور‌ها محسوب می‌شوند.

پایتخت ازبکستان، تاشکند و واحد پول آن سوم (UZS)است. این کشور از جهت غرب و شمال با کشور قزاقستان، از جهت شرقی با کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان و از قسمت جنوب با ترکمنستان و افغانستان در همسایگی قرار دارد. شهرهای مهم این کشور شامل سمرقند، بخارا و اندیجان هستند. ترکیب جمعیتی و قومی یک کشور می تواند از عواملی که تعیین کننده نیاز‌ها و علایق مردم را تعیین می کند، باشد و در نتیجه شناخت انواع کالای مناسب برای صادرات و واردات میسر گردد. ترکیب جمعیتی ازبکستان شامل افراد ازبک، روس، تاجیک، قزاق، قره قالپاق، تاتار نیز از سایر اقوام تشکیل می دهند. در آمار‌ها به به موضوع رسمی، فارسی زبانان ازبکستان نیز اشاره شده است. در این کشور قوم‌ها و ملیت‌های مختلف حضور داشتند.

گاز، نفت و طلا از غنی‌ترین منابعی هستند که در طبیعت این کشور یافته شده است. محصولات مخصوص صادرات این کشور تا بال شامل انرژی، کودهای معدنی، پنبه، طلا، فلزات آهنی و غیرآهنی، محصولات غذایی، ماشین آلات، منسوجات و اتومبیل بوده است که به کشورهای روسیه، لهستان، چین، ترکیه، قزاقستان، اوکراین و بنگلادش صادر می شدند. محصولاتی که تا به حال به این کشور واردات شده اند شامل ماشین آلات و تجهیزات لازم، مواد غذایی یا خوراکی، مواد شیمیایی و فلزات آهنی و غیرآهنی بوده اند که از کشورهای روسیه، کره جنوبی، چین، قزاقستان، آلمان، اوکراین و ترکیه در فرایند واردات قرار گرفته بود.