راه‌اندازی شتاب‌زده بورس انرژی

فراموش نکنیم که بدون دیدن واقعیت ها بورس انرژی هیچ وقت در ایران فعال نخواهد شد.

رضا پدیدار
نفت یک کالا استراتژیک است و عرضه و فروش آن در ایران در انحصار شرکت ملی نفت است. راه اندازی بورس انرژی در کشورمان به منظور مشارکت بخش خصوصی در تجارت نفت یک ابتکار بود و می توان آن را اولین دوره مشارکت بخش خصوصی در معاملات نفتی به شمار آورد هرچند د باره عملکرد و آمادگی زیرساخت های آن تردیدهایی وجود دارد.

در همه جای دنیا بورس های انرژی برای تجارت نفت خام و فرآورده ها و مشتقات هیدروکربنی با در نظرگرفتن زیرساخت ها و زمینه هایی راه اندازی می شود تا بخش خصوصی علاقه مند به تجارت نفت از سازوکار بازار استفاده کند. در ایران اما راه اندازی بورس انرژی بدون در نظر گرفتن واقعیت ها و با شتاب زدگی همراه شده است. دلیل عمده این شتاب زدگی نگرانی از شرایط تحریمی بود. دست اندرکاران بورس انرژی با این تصور که باید با فروش نفت به بخش خصوصی از بن بست تحریم ها خارج شد، عرضه نفت در بورس را آغاز کردند. تحریم ها شامل حال دولت و نهادهای وابسته به آن است و بخش خصوصی تحریم نیست. برای همین بورس انرژی با اتکا به عدم تحریم بخش خصوصی راه اندازی شد اما به واسطه فشار تحریم ها این راه اندازی با شتاب زدگی همراه بود.

شتاب زدگی در راه اندازی بورس به عدم عملکرد درست مکانیسم ها در عرضه انجامید. اولین محموله برای فروش، محموله ای یک میلیون بشکه ای بود که در چند مرحله به فروش رسید. ماحصل عرضه اول فروش 35 هزار بشکه نفت بود که آن هم یک ماه طول کشید. فعالان و کارگزارانی که در بورس برای خرید نفت ثبت نام کرده بودند برای خرید دوباره با وقفه ای دوماهه رو به رو شدند و شورای عالی هماهنگی اقتصادی در تصمیمی جدید شرایط متقاضیان خرید نفت از جمله سهم پرداخت ریالی از ارزش نفت و میزان سپرده لازم را تغییر داد.

بورس انرژی ایران فاقد خطوط اعتباری برای خریداران است. در بازارهای مختلف دنیا کارگزاری ها می توانند از خطوط چند میلیاردی برای خرید استفاده کنند یعنی خرید را انجام دهند و پول آن را ظرف چند هفته بازگردانند. در بیشتر بورس های دنیا این خطوط اعتباری برای تسهیل معاملات ایجاد شده اما بورس انرژی ما فاقد این امکان است.

وقفه دوماهه در بین دو عرضه و عدم تسهیل شرایط معاملات باعث شد آخرین عرضه نفت در بورس با وجود تمدید تا سال 5 و 30 دقیقه بعد از ظهر متقاضی نداشته باشد و کسی برای خرید نفت نیاید. این مسائل نشان می دهد که ما در عرضه نفت در بورس انرژی در آغاز راه ایستاده ایم و زیرساخت های لازم برای فعال سازی بورس نفت را فراهم نکرده ایم. فعالان اقتصادی و کارگزاران بورس انرژی و نفت را پرورش ندادیم و اکنون همه چیز در هاله ای از ابهام قرار دارد.

به نظر من وزارت نفت و مسئولان در امور بین الملل شرکت ملی نفت باید به شیوه بورس های جهانی عمل کنند. در تمام بورس ها شما می توانید کالا را کاغذی بخرید. یکی از راهکارهای رونق بازارها معاملات سلف است اما در بورس انرژی ما این راهکار اجرا نشده است. حتی قیمت نفت در عرضه اول بهمن ماه بشکه ای 52 دلار و 42 سنت در نظر گرفته شده بود که بالاتر از میانگین معاملاتی نفت در بورس های جهانی است و به همین دلیل متقاضیان، خرید نفت از بورس های خلیج فارس، دبی و عمان را ترجیح دادند. تجربه ایران در بورس انرژی نشان می دهد که در ایجاد این بازار واقعیت ها کمتر دیده شده است و مسئولان باید باید سازوکارها را منطبق با واقعیت های بازار شکل بدهند و از سوی دیگر رسانه ها باید در این زمینه شفاف سازی کنند. فراموش نکنیم که بدون دیدن واقعیت ها بورس انرژی هیچ وقت در ایران فعال نخواهد شد.

منبع:اتاق بازرگانی تهران