مشکلات رایج گیربکس های دستی

یکی از ارکان اصلی انتقال قدرت در هر سیستم مکانیکی، گیربکس یا جعبه دنده است که امکان انتقال قدرت خروجی سیستم را با نسبت های خاص فراهم می کند.

گیربکس انواع مختلفی دارد و البته در دنیای خودروها نقشی اساسی ایفا می کند. سالم بودن این مجموعه در کیفیت رانندگی نقشی حیاتی دارد و عملا بدون یک گیربکس سالم نمی توان رانندگی مطلوب و ایمنی را داشت. در ادامه نگاهی به مشکلات رایج گیربکس های دستی در خودروها می اندازیم.

وظیفه اصلی گیربکس در خودرو، فراهم کردن امکان رانندگی با دورهای مختلف و گشتاورهای متفاوت است. از آنجایی که توان و گشتاور پیشرانه در دورهای مختلف متفاوت است، از یک مجموعه چرخ دنده با نسبت های مختلف در گیربکس استفاده می شود تا بتوان حرکت پیشرانه را با قدرت و سرعت مناسب به چرخ انتقال داد. دنده ها از کم به زیاد (1 به بالا) به نسبت سنگین تر هستند و ضریب آن ها بزرگ تر است در نتیجه قدرت و گشتاور پیشرانه را افزایش داده و به چرخ های محرک اعمال می کنند. اما دنده های بالاتر سبک تر هستند و ضریب کوچک تری دارند. در نتیجه قدرت و گشتاور کمتری را به چرخ انتقال می دهند در حالی که سرعت گردش آن ها بیشتر است و می تواند خودرو را به سرعت های بالاتر برساند و در مصرف سوخت صرفه جویی کند.

برای انتخاب دنده ها توسط راننده از دسته دنده و برای درگیر شدن دنده ها درون خود گیربکس از ماهک و غلاف کشویی استفاده می شود. برای حد فاصل هر دو دنده عموما یک ماهک، کشویی و غلاف مستقل وجود دارد. به عنوان مثال، دنده 1 و 2، دنده 3 و 4، دنده 5 و دنده عقب نیز کشویی و غلاف مستقل خود را دارند. ماهک از طریق یک میله به دسته دنده متصل است و با حرکت دسته دنده، مجموعه کشویی و غلاف آن را حرکت داده و دنده مورد نظر را درگیر می کند. کشویی و غلاف این امکان را فراهم می کنند که دنده ها با سرعت یکسان با هم درگیر شوند. در نتیجه دنده ها به نرمی با هم درگیر شده و استهلاک مجموعه پایین می آید. خرابی در هر یک از این بخش ها، می تواند رانندگی را تبدیل به کاری آزار دهنده و حتی خطرناک کرده و موجب وارد آمدن خسارت به مجموعه پیشرانه و انتقال قدرت شود. در ادامه به بررسی مشکلات رایج این مجموعه می پردازیم.

بد جا رفتن دنده
بد جا رفتن دنده یعنی صرف نیروی زیاد برای حرکت دسته دنده جهت درگیر کردن دنده مورد نظر که عموما با صدا نیز همراه است. بد جا رفتن دنده می تواند از خشک شدن میله بندی اهرم دسته دنده و یا تابیدگی و زنگ زدگی آن ناشی شود. تنظیم نبودن کلاچ نیز می تواند موجب بروز این مشکل شود. اگر جا زدن دنده با صدای اضافی چرخ دنده همراه است، ممکن است ماهک آسیب دیده و یا غلاف کشویی و دنده برنجی های داخل آن دچار ساییدگی و یا به اصطلاح کچل شدگی شده باشند. اگر بلبرینگ یا بوش ته میل لنگ آسیب دیده یا خشک شده باشد، می تواند باعث شود که هنگام تعویض دنده، دنده ها به هم برخورد کنند.

دلایلی که موجب بد جا رفتن دنده می شوند، در گیر کردن دنده و دشواری خارج شدن از آن دنده نیز موثرند. تنظیم نبودن و یا خرابی کلاچ، کم بودن روغن گیربکس (واسکازین) و یا نامرغوب بودن آن نیز موجب عدم روانکاری مناسب و بروز این مشکل می شوند.

خلاص شدن
گاهی ممکن است بعد از درگیر کردن دنده، موقع حرکت در حالت های مختلف گیربکس خود به خود از دنده خارج شده و خلاص شود. ساییدگی خارهای غلاف کشویی، ساییدگی زیاد خود دنده و یا زیادی سفت بودن اهرم های دسته دنده می توانند گیربکس را به وضعیت خلاص بکشانند. اگر خودروی شما به تازگی از تعمیرگاه خارج شده و به این مشکل دچار شده است، احتمال زیاد تعمیرکار پیشرانه و گیربکس را به صورت اصولی مجددا نصب نکرده و پیشرانه و گیربکس هم راستا نیستند. در این حالت ممکن است پدال کلاچ نیز دچار لرزش شده و به طور همزمان دسته دنده از حالت درگیر خارج شود. در این شرایط عملا بایستی مجددا گیربکس باز شده و هم راستا بودن پوسته فلایول و میل لنگ بررسی شود. اگر این دو در یک راستا نباشند، یعنی پیشرانه و گیربکس هم راستا نیستند.

انواع صدای گیربکس و دلیل آن
خرابی های گیربکس می تواند چند نوع صدا تولید کند که شامل موارد زیر است:

زوزه کشیدن گیربکس:
وجود ساییدگی و یا هرگونه آسیب، ناهمواری، شکستگی و یا پریدگی در چرخ دنده ها باعث ایجاد صدای زوزه می شود. اگر صدا در حالت خلاص بودن گیربکس شنیده می شود، احتمالا ناشی از همراستا نبودن موتور و گیربکس یا وجود خلاصی اضافی دنده ها باشد. باید در نظر داشت که در خودروهای دیفرانسیل جلو، به دلیل یکپارچه بودن گیربکس و دیفرانسیل، صدای زوزه دیفرانسیل نیز از گیربکس شنیده می شود.

سوت کشیدن و جرینگ جرینگ کردن:
خشک شدن و یا خرابی هر یک از بلبرینگ ها باعث می شود که گیربکس به طور پیوسته سوت بکشد. لقی محورها و یا هزارخاری دنده ها نیز باعث شنیده شدن صدای جرینگ جرینگ می شود.

صدای درگیری دنده:
این صدا که اصطلاحا به آن آب هویج گرفتن گیربکس هم گفته می شود، هنگامی به گوش می رسد که سرعت دنده ها هنگام درگیری یکسان نباشد. تنظیم نبودن کلاچ، تنظیم نبودن اهرم دسته دنده، خرابی ماهک، غلاف کشویی و برنجی های و یا تعویض بی موقع دنده و یا انتخاب دنده نامناسب با شرایط و سرعت لحظه رانندگی باعث بروز این مشکل می شود. توصیه می شود که هنگام بررسی صداهای گیربکس، دقت کنید که صدای تولیدی چه نوع صدایی است و در کدام دنده بیشتر است. بدین ترتیب امکان یافتن بخش معیوب ساده تر خواهد شد.

کلاج شل
در اینجا مشکل دیگری مطرح می شود که دارندگان خودروهایی با گیربکس دستی را غافلگیر می کند، یعنی: کلاچ شل. کلاچ شل، کلاچی است که وقتی راننده پدال کلاچ را فشار می دهد، دیسک را از فلایویل جدا نمی‌کند. راننده نمی تواند دنده را تعویض کند چون کلاچ هنوز درگیر است و دارد با نیروی موتور می چرخد. راننده به طوری ناگهانی و با صدای سایش غیرمنتظره ای که هنگام تعویض دنده می شنود از این مشکل مطلع می شود. خوشبختانه، مشکل زیاد جدی نیست و برطرف کردن آن هم در مقایسه با دیگر مشکلات مربوط به گیربکس، هزینه بر نیست. در اغلب موارد، مشکل به شل شدن بیش از حد پدال کلاچ مربوط می‌شود. وقتی کابل یا اتصال بین پدال و دیسک کلاچ زیاد آزاد باشد، کلاچ اهرم کافی برای جدا کردن دیسک از فلایویل را در اختیار ندارد. اگر بدانید دنبال چه چیزی می گردید، حتی افراد غیر متخصص هم می توانند ایرادهای گیربکس را تشخیص بدهند.

ضعف واکنش 
گیربکس ها طوری طراحی شده اند که موقع تعویض، دنده مناسب را جا بزنند، بنابراین، وقتی در این کار تعلل می کنند یا از انجامش سرباز می زنند، نشانه ای است از اینکه عیب و ایرادی وجود دارد. وقتی گیربکس دستی مشکل پیدا می کند، متوجه می شوید که بعد از جا زدن دنده، دور موتور بالا می رود ولی خودرو به نسبت دور موتور سریع پیش نمی رود. در این صورت، ممکن است کلاچ فرسوده شده باشد یا مشکلات جدی تری وجود داشته باشد. در گیربکس های اتوماتیک هم مشکل ضعف واکنش به وجود می آید ولی بیشتر زمانی خودش را نشان می دهد که حالت های «Park» یا «Drive» را انتخاب می کنید. خودرو بلافاصله به یکی از این حالت ها می رود ولی گیربکس در ورود به این حالت ها تعلل می کند، پس به احتمال زیاد مشکلی در گیربکس وجود دارد.