نظریه رفتار مصرف کننده

همواره انسان ها نیاز هایی داشته اند که برای ادامه حیات خود، سعی در برآوردن آنها نموده اند. برخی از این نیاز ها از طریق کسب و تهیه کالا و خدمات بر طرف می گردند.هر چه انسان بتواند نیاز های خود را رفع نماید، میزان رضایت وی بیشتر می گردد. این کار به وسیله تقاضا در جامعه صورت می گیرد که در برابر حجم تقاضا، عرضه ای وجود دارد.

نظریه رفتار مصرف کننده

نظریه رفتار مصرف کننده بر اساس میزان مطلوبیت قابل اندازه گیری می باشد که با اعداد صورت می گیرد. در واقع انسان ها با تقاضا اقدام به اکتساب نیاز های خود می کنند تا بتوانند نیاز های خود را رفع نمایند.بنابراین می توان گفت که تقاضا از نیاز های جوامع بشری نشات می گیرد و رفع آنها باعث افزایش میزان رضایت مندی افراد جامعه می گردد.

مطلوبیت

به میزان رضایت و خشنودی افرادی که برای رفع نیاز های خود، تقاضا برای خرید کالا و خدمات را دارند، در اقتصاد، مطلوبیت گفته می شود.

مطلوبیت کل

مطلوبیت کل که نماد آن TU می باشد، به میزان مطلوبیتی گفته می شود که فرد از داشتن و یا مصرف کالا ها و خدمات، اکتساب می کند.هر چه مصرف کالای مورد نظر بیشتر شود، مطلوبیت آن کاهش می یابد که به آن نقطه سیری می گویند زیرا در این نقطه، مصرف کننده مطلوبیت بیشتری از کالا کسب نمی کند و با ادامه روند مصرف، مطلوبیت منفی می گردد.

نظریه مطلوبیت

نظریه مطلوبیت ابتدا توسط شخصی آلمانی به اسم گوسن مطرح گشت و پس از آن اقتصاد دانانی مانند کارل منگر، جونز و لئون والراس تکامل و ارتقا یافت.بر اساس نظر گوسن، مطلوبیت کل و مطلوبیت نهایی را می توان با اعداد اندازه گیری نمود و معتقد است که مطلوبیت نهایی یک کالا، با افزایش مصرف آن، کاهش می یابد که به آن قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی می گویند. مهم ترین عیبی که برای تحلیل مطلوبیت وجود دارد این است که نمی توان میزان مطلوبیت را با عدد اندازه گیری نمود.

تقاضا و مطلوبیت

نتایج به دست آمده از میزان مطلوبیت به دو بخش تقسیم می شوند که بر اساس نظر اقتصاد دان آلمانی ویزر، این دو بخش به قوانین اول و دوم گوسن معروف هستند.

قانون اول گوسن

این قانون به نام قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی شناخته شده است که بر اساس آن، اندازه مصرف کالا ها در ابتدا باعث افزایش مطلوبیت و با روند مصرف، مطلوبیت آن کاهش می یابد.

قانون دوم گوسن

مطلوبیت یک کالا که احتیاجات مختلفی را برآورده می کند وقتی بیشترین حد خود را داراست که مطلوبیت نهایی مصارف مختلف آن برابر باشد. به عبارت دیگر بیشترین ارضا از مصارف مختلف یک کالا زمانی به دست می آید که مطلوبیت نهایی مصارف مختلف آن کالا برای مصرف کننده مساوی باشد. عبارت زیر یعنی برابری مطلوبیت های نهایی به قانون دوم گوسن مشهور است.

تنها کالایی که می توان گفت در قانون دوم گوسن صدق می کند، پول می باشد. بر اساس این قانون، با پول می توان کالا های متفاوتی را خریداری نمود که می توان نتیجه گرفت چنان چه رفتار یک شخص عقلانی باشد، درآمد خود را به نحوی برای خرید کالا و خدمات تقسیم می کند که بتواند بیشترین مطلوبیت را کسب کند که در این حالت، مصرف کننده در حالت تعادل قرار خواهد گرفت.اگر مصرف کننده درآمد خود را برای خرید کالا ای مختلفی مورد استفاده قرار دهد، بر اساس قانون دوم گوسن، برای به حد اکثر رساندن مطلوبیت، بایستی تساوی زیر بر قرار گردد.

تقاضا و منحنی بی تفاوتی

در این موضوع با توجه به ایراداتی که به تحلیل تقاضا بر اساس مطلوبیت نهایی وارد شد، نظریه رفتار مصرف کننده بر اساس مطلوبیت قابل رتبه بندی تحلیل می گردد.در نتیجه از آنجایی که در اندازه گیری مطلوبیت با اعداد، مشکل وجود داشت، در تحلیل جدید منحنی های بی تفاوتی شکل گرفتند که به جای اندازه گیری با عدد، از رتبه بندی استفاده می شود.

خصوصیت های منحنی های بی تفاوتی

• منحنی بی تفاوتی که از مرکز دور تر باشد، دارای مطلوبیت بیشتری خواهد بود.
• منحنی های بی تفاوتی، همدیگر را قطع نمی کنند.
• منحنی های بی تفاوتی، از بالا به پایین و چپ به راست، نزولی می باشند.

نرخ نهایی جانشینی

نرخ نهایی جانشینی، به نسبتی گفته می شود که مصرف کننده طبق آن حاضر است که مقداری از یک کالا را از دست دهد و کالای دیگری با همان سطح مطلوبیت به دست آورد.نرخ نهایی جانشینی کالا با علامت منفی نشان داده می شود.

خط بودجه مصرف کننده

خط بودجه مصرف کننده که در واقع موقعیت تعادل مصرف کننده می باشد، مشخص کننده چگونگی خرید دو کالا برای مصرف کننده می باشد که موقعیت تعادل را حفظ نماید.در حقیقت، تعادل مصرف کننده یعنی موقعیتی که در آن، مصرف کننده بتواند با بودجه محدود خود حداکثر مطلوبیت را به دست آورد.شیب منحنی بی تفاوتی و شیب خط بودجه در نقطه E مساوی هستند.

تغییر قیمت کالا ها با فرض ثبات درآمد

با فرض این که درآمد ثابت باشد و منحنی تقاضای مصرف کننده استخراج گردد، در صورتی که قیمت یکی از دو کالا تغییر کند، شیب خط بودجه نیز تغییر خواهد نمود.تغییر شیب خط بودجه باعث می شود که موقعیت حداکثر مطلوبیت برای مصرف کننده نیز بنا بر موقعیت تعادل وی، تغییر نماید.