اصول بودجه نویسی

ماهیت بودجه را 3 جنبه سیاسی، مالی و برنامه ای تشکیل می دهد که تعریف بودجه باید بر مبنای این 3 اصل قرار گیرد. اما هر تعریفی که از بودجه ارائه شود، روی یکی از جنبه های 3 گانه بالا تأکید بیشتری خواهد داشت.

در واقع می توان گفت که هر نوع بودجه دارای آثار سیاسی، مالی و برنامه ای می باشد که از هم جدا شدنی نیستند و روی هم تأثیر دارند. در ادامه این مطلب به اصول بودجه نویسی پرداخته می شود.

بودجه نویسی

بودجه کشور در واقع یک برنامه مالی برای دولت است که برای یک سال مالی تهیه می گردد و حاوی پیش بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه های آن سال می باشد.این بودجه برای تحقق عملیات ها و جهت نیل به اهداف و سیاست های قانونی در نظر گرفته می شود که از سه قسمت به شرح زیر تشکیل می گردد:

بودجه عمومی دولت این بودجه شامل اجزای زیر است:

• پیش بینی دریافت ها و منابع تامین اعتبار که به صورت مستقیم و غیر مستقیم در سال مالی قانون بودجه از طریق حساب های خزانه داری کل دریافت می شود.
• پیش بینی پرداخت هایی که از محل درآمد عمومی و اختصاصی برای اعتبارات جاری و عمرانی و همچنین اختصاصی دستگاه های اجرایی، در سال مربوطه انجام دهد.
• بودجه شرکت های دولتی و بانک ها: شامل پیش بینی درآمد و سایر منابع تامین اعتبار

عناصر تشکیل دهنده بودجه

با توجه به تعاریفی که از بودجه وجود دارد می توان عناصر تشکیل دهنده آن را برشمرد:

• برنامه مالی دولت
• برای یک سال مالی
• یش بینی آینده
• در برگیرنده تمام درآمدها و هزینه های دولت
• هزینه هایی برای رسیدن به سیاست ها و هدف های معین و قانونی دولت
• سندی که باید به تصویب قوه مقننه برسد.
• بدون داشتن آن نمی توان دست به فعالیتی زد.

اصول بودجه

بودجه نویسی دارای اصول مربوط به خود می باشد که در ادامه مطلب به مهم ترین آنها اشاره شده است:

اصل سالانه

با توجه به سال قانونی که یک سال شمسی است و سال مالی می باشد، بودجه سالانه می باشد زیرا در این دوره تهیه و تنظیم بودجه چندین ماه زمان و هزینه نیاز دارد.

اصل وحدت

یعنی دولت فقط دارای یک بودجه واحد است. بنابراین دولت درآمدها و هزینه های تمامی سازمان هایی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم از منابع دولتی استفاده می کنند را به صورت یک جا محاسبه کرده و در یک بودجه واحد، به مجلس ارائه می دهد تا از تکرار و اتلاف زمام دولت و مجلس جلوگیری به عمل آید.

اصل تعادل

این اصل به حفظ موازنه بین درآمد ها و مخارج اشاره می کند به صورتی که دولت بتواند بدون استقراض، تعهدات مالی خود را پرداخت نماید. در این خصوص درصد رشد هزینه ها نباید بیشتر از درصد رشد درآمد باشد.

اصل تقدم درآمد بر هزینه

در این اصل، ابتدا درآمدها مشخص و محاسبه می شوند، سپس بر اساس پیش بینی درآمد، هزینه پیش بینی می گردد تا از حد درآمد تجاوز نکند و تعادل بودجه به هم نخورد.

اصل جامعیت 

دولت بایستی تمامی درآمدها و مخارج خود را اعم از جاری، عمرانی و دستگاهی در سند بودجه جمع آوری و ثبت نموده و به مجلس ارائه نماید که این ارقام ذکر شده در بودجه باید ناخالص باشد.

اصل شاملیت یا تفصیل

با توجه به این اصل، دولت موظف است که بودجه را به صورت مشروح و با شرح جزئیات کامل، تهیه و تنظیم نماید و نمی تواند هیچ بخشی از آن را مجمل در نظر بگیرد و یا حذف کند.

اصل تخصیص و عدم تخصیص

بر اساس این اصل، تمام رقم های درج شده در بودجه باید به همان شکل و ترتیبی که در بودجه، پیش بینی و به تصویب مجلس رسیده اند، وصول شده و به مصرف برسند.

اصل انعطاف پذیری

عبارت است از تغییر و جا به جایی در ارقام هزینه و برنامه های دستگاه اجرایی بدون آن که در جمع اعتبارات مصوب تغییری حاصل گردد که این اصل مکمل اصل تخصیص می باشد و به معنی اصلاح بودجه است.

اصل تخمینی بودن درآمد ها

مجلس با تصویب لایحه بودجه، به قوه مجریه این امکان را می دهد که درآمدهای پیش بینی شده را وصول و وجوه مورد نیاز خود را هزینه نماید.

اصل تحدیدی بودن هزینه ها

یعنی حداکثر پرداخت ها باید در حد اعتبار مصوب هر دستگاه باشد و تجاوز از آن ممنوع است.

اصل تمرکز عایدات

بر این اساس، تمامی درآمدهای دولت از منابع مختلف باید به صندوقی که اصطلاحا خزانه نامیده می شود، واریز گردد و هر سازمان به اندازه ای که مجاز می باشد از آن برداشت کند.

اصل وضوح

بر اساس این اصل، شکل و محتوای بودجه باید دقیق و کامل تهیه و تنظیم شود و نکته ابهامی در آن وجود نداشته باشد، تا اصل نظارت عموم بر هزینه ها دچار خدشه نگردد.